>
2024
THE ARCHIVES OF DECAY AND OTHER STORIES
W trylogii albańskiej (2011-2015) Armando Lulaj (re)produkuje nieformalne archiwa oparte na własnych wspomnieniach i historiach ustnych wokół albańskiej narracji historycznej. Pozornie marginalne historie Armando Lulaja z lat 50. i 60. tworzą matrycę cytatów i zestawień obsesyjnej walki socjalizmu z „Innym”. Poziom abstrakcji i niesamowity uniwersalizm tych cytatów unosi się na krawędzi anegdoty i narracji politycznej, nadając tym dziełom sztuki pojęcie ponadczasowości. Porzucone fakty, pominięte przez globalną narrację historyczną, pojawiają się ponownie w pracach Armando Lulaja, prezentowanych w kontekście performatywnej monumentalności, na przecięciu przeszłości i teraźniejszości.
Intrygującą serię historycznych artefaktów rozpoczyna film IT WEARS AS IT GROWS (2011), nawiązujący do historii odkopania szkieletu, który rzekomo przypominał aparat szpiegowski wrogiej łodzi podwodnej. 25 maja 1959 roku, w szczytowym momencie zimnej wojny, Nikita Chruszczow odwiedził Albanię, aby omówić plany Związku Radzieckiego dotyczące uzbrojenia państwa Envera Hodży w okręty podwodne i wojenne oraz rozmieszczenia rakiet dalekiego i średniego zasięgu wzdłuż albańskiego wybrzeża, aby przeciwdziałać amerykańskim bazom rakietowym zainstalowanym we Włoszech w celu kontrolowania Morza Śródziemnego. W 1963 roku, po zerwaniu stosunków z ZSRR, albańska marynarka wojenna, w paranoicznym strachu przed atakami wroga, zauważyła obiekt, który pojawiał się i znikał na powierzchni morza u wybrzeży Patok. Wierząc, że jest to okręt podwodny, ostrzelali go. Obiekt okazał się być Cachalotem (Physeter macrocephalus), śródziemnomorskim kaszalotem. Po odzyskaniu szczątki wieloryba zostały wystawione w Muzeum Historii Naturalnej w Tiranie.
Film Armando Lulaj NEVER (2012) odkrywa historię wzniesienia monumentalnego napisu z imieniem dyktatora: „ENVER”. W 1968 r., podczas rewolucji kulturalnej i ideologicznej, kiedy stosunki między Chinami a Albanią były u szczytu, Albańska Partia Robotnicza z rozmachem poświęciła się wielkości postaci swojego despoty, Envera Hodży. Setki młodych ludzi zostało zmuszonych do wstąpienia do Albańskiej Armii Ludowej w ramach tego projektu, który obejmował obszar 36 000 metrów kwadratowych z masywnymi, pomalowanymi na biało kamieniami, na których wypisano imię dyktatora na stromym zboczu góry Shpirag z widokiem na starożytne 2500-letnie miasto Berat. W 1993 roku, po upadku komunizmu, do władzy doszła Partia Demokratyczna. Na rozkaz partii wojsko próbowało zniszczyć litery na zboczu góry, używając napalmu i ciężkiego sprzętu wojskowego. Ogień wywołany eksplozjami nie zdołał zniszczyć liter, a dwóch żołnierzy spłonęło żywcem. Po tej porażce czas mijał, a to, co pozostało z napisu, zostało pokryte krzakami i chwastami.
Trzecia praca wystawy, RECAPITULATION (2015), przedstawia widzom udokumentowany incydent przypadkowego lądowania amerykańskiego samolotu po rzekomym naruszeniu albańskiej przestrzeni powietrznej i podejrzeniu o szpiegostwo. 23 grudnia 1957 roku, o godzinie 11:10, amerykański samolot Lockheed T-33Shooting Star pilotowany przez majora Howarda J. Currana wystartował z Chateauroux we Francji w kierunku Neapolu we Włoszech. Nad Turynem radio samolotu zawiodło, a po napotkaniu złej pogody z silnym wiatrem, samolot zboczył z toru lotu i nieumyślnie wszedł w suwerenną przestrzeń powietrzną Ludowej Republiki Albanii. O 13:28 intruz został przechwycony przez Dowództwo Albańskich Sił Powietrznych, które natychmiast nakazało dwóm myśliwcom MiG-15 wystartować i go zidentyfikować. O 15:50 myśliwce zgłosiły, że zauważyły intruza w rejonie lotniska Rinas, lecącego z prędkością 500-650 km/h na wysokości 150-200 m. Natychmiast podjęto środki zaradcze. Samolot został zmuszony do lądowania, a lotnisko zostało odcięte, aby uniemożliwić mu ponowny start.
Urodzony w Tiranie w Albanii Armando Lulaj (1980) jest autorem sztuk teatralnych, tekstów na temat terytorium ryzyka, autorem filmów i producentem obrazów konfliktów. Nie chce podporządkowywać się kontekstowi lokalnej przynależności - jest raczej zorientowany na podkreślanie granicy między władzą ekonomiczną, fikcyjną demokracją i nierównościami społecznymi w kontekście globalnym. W 2003 roku ufundował „DebatikCenter” Sztuki Współczesnej. W swoim obecnym wcieleniu „DebatikCenter” gromadzi filmowców, naukowców, aktywistów, architektów, artystów, wyimaginowane i rzeczywiste kolektywy, krytyków, kuratorów, dziennikarzy, tłumaczy itp., którzy starają się rzucić światło na sposoby funkcjonowania naszego współczesnego społeczeństwa, ale także oferują narzędzia niezbędne do wyobrażenia sobie alternatywnych przyszłości i strategii oporu wobec status quo.