W „Trylogii Albańskiej: Serii podstępnych intryg” (2011-2015) Armando Lulaj (re)produkuje nieformalne archiwa oparte na własnych wspomnieniach i ustnych opowieściach dotyczących albańskiej narracji historycznej. Pozornie marginalne historie z lat 50. i 60. XX wieku tworzą matrycę cytatów i zestawień obsesyjnej walki socjalizmu z ‘Innym’. Poziom abstrakcji i niesamowity uniwersalizm tych cytatów unosi się na krawędzi anegdoty i narracji politycznej, nadając tym dziełom sztuki pojęcie ponadczasowości. Porzucone fakty, pominięte przez globalną narrację historyczną, pojawiają się ponownie w pracach Armando Lulaja, prezentowane w kontekście performatywnej monumentalności, na styku przeszłości i teraźniejszości.

Interwencja artystyczna Lulaja zachęca widzów do krytycznej ponownej oceny kontrastujących narracji w komunistycznej fabule: reżimu Hodży i dzisiejszych elit politycznych, które starają się zastąpić komunistyczną przeszłość sfabrykowaną pamięcią, tworząc i odtwarzając alternatywne narracje.

W konceptualnym ujęciu archiwum według Waltera Benjamina wykracza ono poza swoją konwencjonalną rolę i staje się naczyniem nie tylko dla pamięci, ale także dla nieodłącznego warunku zapominania. W „Albańskiej trylogii: Serii podstępnych intryg” kamera wyłania się jako transformująca siła, która fundamentalnie przekształca naturę ludzkiej pamięci, czyniąc ją podobną do archiwum. W tym paradygmacie interwencja kamery nadaje pamięci nowy wymiar, zacierając granice między przeszłością a teraźniejszością i zachęcając do ponownego przemyślenia Archiwów Upadku.

‍

Intrygującą serię historycznych artefaktów rozpoczyna film „IT WEARS AS GROWS” (2011),nawiązujący do historii wydobycia szkieletu kaszalota, który rzekomo przypominał aparaturę szpiegowską wrogiej łodzi podwodnej. 25 maja 1959 roku, w szczytowym momencie zimnej wojny, Nikita Chruszczow odwiedził Albanię, aby omówić plany Związku Radzieckiego dotyczące uzbrojenia państwa Envera Hodży w okręty podwodne i wojenne oraz rozmieszczenia rakiet dalekiego i średniego zasięgu wzdłuż albańskiego wybrzeża, aby przeciwdziałać amerykańskim bazom rakietowym zainstalowanym we Włoszech w celu kontrolowania Morza Śródziemnego.W 1963 roku, po zerwaniu stosunków z ZSRR, albańska marynarka wojenna, w paranoicznym strachu przed atakami wroga, zauważyła obiekt, który pojawiał się i znikał na powierzchni morza u wybrzeży Patok. Wierząc, że jest to okręt podwodny, niezidentyfikowany obiekt został ostrzelany. Okazał się być śródziemnomorskim Kaszalotem (Physeter macrocephalus). Po wydobyciu szczątków wieloryba zostały one wystawione w Muzeum Historii Naturalnej w Tiranie.

‍

Film„NEVER” (2012) Armando Lulaja odkrywa historię wzniesienia monumentalnego napisu z imieniem dyktatora: „ENVER”. W 1968 r., podczas rewolucji kulturalnej i ideologicznej, kiedy stosunki między Chinami a Albanią były u szczytu, Albańska Partia Robotnicza w wielkim stylu poświęciła się kultywowaniu postaci swojego despoty, Envera Hodży. Setki młodych ludzi zostało zmuszonych do wstąpienia do Albańskiej Armii Ludowej w ramach tego projektu, który obejmował obszar 36 000 metrów kwadratowych, w celu zbudowania masywnego, pomalowanego na biało napisu kamiennego z imieniem dyktatora na stromym zboczu wzniesienia Shpirag, z widokiem na starożytne 2500-letnie miasto Berat. Kiedy w 1993 roku, po upadku komunizmu, do władzy doszła Partia Demokratyczna. Na rozkaz partii wojsko próbowało zniszczyć litery na zboczu góry, używając napalmu i ciężkiego sprzętu wojskowego. Ogień wywołany eksplozjami nie zdołał całkowicie zniszczyć liter, a dwóch żołnierzy spłonęło żywcem. Po tej porażce, z biegiem czasu, toco pozostało z napisu, zostało pokryte krzakami i chwastami.

‍

Trzecia praca wystawy, „Recapitulation” (2015),wprowadza widzów w udokumentowany incydent przypadkowego lądowania amerykańskiego samolotu po rzekomym naruszeniu albańskiej przestrzeni powietrznej i podejrzeniu o szpiegostwo. 23 grudnia 1957 roku, o godzinie 11:10, amerykański samolot Lockheed T-33 Shooting Star pilotowany przez majora Howarda J. Currana wystartował z Chateauroux we Francji w kierunku Neapolu we Włoszech. Nad Turynem radio samolotu zawiodło, a po napotkaniu złej pogody z silnym wiatrem, samolot zboczył z toru lotu i nieumyślnie wszedł w suwerenną przestrzeń powietrzną Ludowej Republiki Albanii. O 13:28 intruz został przechwycony przez Dowództwo Albańskich Sił Powietrznych, które natychmiast nakazały dwóm myśliwcom MiG-15 wystartować i zidentyfikować obiekt. O 15:50 myśliwce zgłosiły, że zauważyły intruza w rejonie lotniska Rinas, lecącego z prędkością 500-650 km/h na wysokości 150-200 m. Natychmiast podjęto środki zaradcze. Samolot został zmuszony do lądowania, a lotnisko zostało zamknięte, aby uniemożliwić mu ponowny start.

‍

BIO

Urodzony w Tiranie w Albanii Armando Lulaj(1980) jest autorem sztuk teatralnych, tekstów na temat terytorium ryzyka, autorem filmów i producentem obrazów konfliktów. Nie chce podporządkowywać się kontekstowi lokalnej przynależności – jest natomiast zorientowany na podkreślanie granicy między władzą ekonomiczną, fikcyjną demokracją i nierównościami społecznymi w kontekście globalnym.

W 2003 roku założył Centrum Sztuki Współczesnej ‘DebatikCenter’. W swoim obecnym kształcie DebatikCenter jest zgromadzeniem filmowców, naukowców, aktywistów, architektów, artystów, wyimaginowanych i rzeczywistych kolektywów, krytyków, kuratorów, dziennikarzy, tłumaczy itp.,którzy starają się rzucić światło na sposoby funkcjonowania współczesnego społeczeństwa, ale także oferują niezbędne narzędzia do wyobrażenia sobie alternatywnych przyszłości i strategii oporu wobec status quo.

Prace Lulaja są częścią ważnych publicznych i prywatnych kolekcji sztuki. Wśród innych wystaw i festiwali filmowych znajdują się: Biennale w Pradze (2003; 2007), Biennale w Tiranie (2005), 4 Biennale w Göteborgu (2007); 8 Bałtyckie Biennale Sztuki Współczesnej.Szczecin, (2009); 6. Biennale w Berlinie (2010); 63. Międzynarodowy Festiwal Filmowy Berlinale (2013); Utopian Days. Total Museum of Contemporary Art, Korea Południowa (2014); Lost in Landscape. MART Museum, Rovereto (2014); 56. Biennale w Wenecji – pawilon albański, Wenecja (2015); Cinéma du reel Film Festival.Centre Pompidou, Paryż (2016); Wieloryb, który był łodzią podwodną. Ludwig Museum of Contemporary Art, Budapeszt (2016); RE.USE Scraps, Objects, Ecology in Contemporary Art. Muzeum S. Caterina, Treviso (2019); Bilbao. Galeria Artra, Mediolan (2020); South by Southwest Siskel Film Center, Chicago (2020), etc.

‍

‍

‍

‍